Borsada Varant Ne Demektir?

641

Borsada varant; önceden belirlenmiş olan bir fiyattan belirli bir tarihte alımı ya da satımı yapılabilecek olan menkul kıymetleştirilmiş opsiyon olmaktadır. Pay ve endeks bazlı işlem yapılabilen yatırım araçlarıdır.

Borsada Varant

Borsada varant yatırımcıya herhangi bir sorumluluk yüklemezken kullanım hakkı verdiği için tercih edilen bir menkul kıymet türüdür. Kaldıraç imkanı olduğu için düşük miktar ile yüksek oranda işlem hacminin oluşturulabilmektedir. İstenen teminat tutarı düşük olmaktadır. Ancak riskli yatırımlar olduğu için yatırımcının borsa ve varant hakkında detaylı bilgiye sahip olması gerekmektedir. Varantların çeşit sayısı fazladır. Aynı zamanda dayanak varlık ve kullanım fiyatı arasındaki ilişki detaylı olarak öğrenilmeden varant yatırımı yapılmaması gerekmektedir. Bu sayede fiyatlardaki dalgalanmaların yönü doğru tahmin edilebilmektedir.

Varantın Tanımı Nedir?

Varantın açıklamasına bakıldığında; elinde olan yatırımcının dayanak varlık veya göstergeyi önceden belirlenmiş bir ücretten belirli bir tarihte ya da belirlenmiş olan bir tarihe kadar satma veya alma hakkının olduğu bir menkul kıymet türü olarak bilinmektedir. Menkul kıymetleştirilmiş bir opsiyon olan varant; yatırımcıya hak verir ancak yükümlülük vermemektedir. Varantı olan yatırımcı varantın kendisine sahip değildir. Varantı alma ve satma hakkına sahiptir. Ödenen prim tutarı kadar risk alınmış olmaktadır. BIST’de varantlar hisse senetleri ile aynı mantıkta işlem görmektedir ve müzayede sistemi gibi alım satımı yapılmaktadır. Takasta hisse senetleri ile aynı vadeye sahiptir. Vade dolduğunda eğer anlamlı bir değer ortaya çıkıyor ise; takas bitiminden bir iş günü sonra varantlardan doğan hakkın kullanılabilmesi mümkün olmaktadır. Varantlar ile işlem yapılabilmesi için belirli bir miktarda prim yatırılması gerekmektedir.

Varantların Özellikleri Nelerdir?

Varantların nitelikleri aşağıda verilmiştir:

• Serbest marjla işlem yapılan menkul kıymet türüdür. Kotasyon fiyat aralığı içerisinde varant işlemleri yapılmaktadır.
• Açığa satış işlemlerinin izin verilmediği bir menkul kıymet türüdür.
• Ödünç işlemleri varantlar ile yapılamamaktadır.
• Varantlar ile kredili işlemlerin yapılabilmesi mümkün değildir.
• Yatırımcı varantlarda istediği zaman emir iptali yapabilmektedir. Hisse senetlerindeki emir bölme kuralları geçerli olmaktadır.
• Fiyat ve miktarın iyileştirilmesi ya da kötüleştirilmesi serbest olmaktadır.
• Kotasyon aralığının dışında da olabilecek şekilde özel emirlerin verilebildiği menkul kıymet türüdür.
• Hisse Senetleri Piyasası sürekli müzayede seans saatlerinde varant işlemlerinin gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.
• Piyasa yapıcı kotasyon vermediği sürece emir kabulü ve varant işlemleri yapılmamaktadır.
• Varantların kullanım fiyatlarını ihraççı belirlemektedir. Varanttan doğan hakkın kullanılması ile beraber dayanak varlığın alınıp satılabileceği fiyata kullanım fiyatı ismi verilmektedir.
• Varantların vadesi ihraç sırasında belirlenmektedir. Avrupa tipi varantlarda yatırımcı vade sonunda varantı kullanabilmektedir. Amerikan tipi varantta ise vade sonuna kadar istenen herhangi bir tarihte kullanılabilmesi mümkün olmaktadır.
• Kar payı hakkı, yeni pay alma hakkı, tasfiye bakiyesine katılma hakkı, şirket yönetimine katılma hakkı, oy hakkı ve bilgi alma hakkı gibi hakları yatırımcılara sağlamamaktadır.

Varantlarda İşlemler İle İlgili Bilinmesi Gerekenler Nelerdir?

Varant işlem esaslarına bakıldığında; BIST’de Kurumsal Ürünler Pazarı’nda bulunan Varant pazarı aracılığı ile varant işlemleri yapılabilmektedir. Piyasa yapıcılı çok fiyat sürekli müzayede sistemi kapsamında varant işlemleri yapılmaktadır. Likiditenin sağlanabilmesi için alım satım fiyatlarının ve miktarlarının çift yönlü emir olarak oluşturulup kotasyonun sağlanması gerekmektedir. Kotasyon olmadan varantlar için emir girişi yapılabilmesi mümkün değildir. Varantlar için verilen alış ve satış emirleri, fiyat ve zaman önceliği kapsamında sistemde yerini almaktadır. Fiyat oluşumunda serbest marj uygulanmaktadır. Piyasa yapıcının alım ve satım kotasyon aralığında varant işlemleri tamamlanmaktadır. Açılış seansı kapsamında emir ya da kotasyon girişi yapılmamaktadır. Seanslarda emir iptali yapılabilmektedir.

Borsada Varantlarda Takas Sistemi Nasıldır?

Varantlarda takas, varant dönüşümü olarak da isimlendirilmektedir. BIST’te varant işlemi gerçekleştirildikten sonra bu işlemin karşılığı olan nakit paranın yatırımcının hesabına geçmesi anlamına gelmektedir. Takas süresi hisse senetleri, rüçhan hakkı kuponları ve borsa yatırım fonları ile aynı olmaktadır. BIST Hisse Senetleri Piyasası kapsamında takas işlemlerinin işleyişi belirlenmektedir. Varantlarda vade sonu günü, son işlem gününü ifade etmektedir. Vade sonu geldiğinde varantın hak sahibinin dönüşüm şartları kapsamında dönüşümü yerine getirmesi gerekmektedir. Dönüşümde varantların özellikleri şöyledir:

• Dayanağın hisse, sepet ya da endeks olması
• Amerikan veya Avrupa tipi varant olması
• Alım veya satım varantı oluşu
• Nakit uzlaşı, kaydi teslimat oluşu gibi dönüşüm şekli
• Kar veya zarar ediliyor olması ya da başa başta oluşu

Borsada Varant Fiyatlarını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Borsada varant fiyatlarını değiştiren etkenler aşağıdaki gibidir:

• Dayanak varlığın fiyatı ile alım varantın fiyatı doğru orantılıdır. Satım varanti ile ise negatif bir ilişkisi vardır. Dayanak varlığının fiyatının yükselmesi; alım varantının fiyatının yükselmesi ve satım varantının fiyatının düşmesi anlamına gelmektedir.
• İşleme koyma fiyatı yükseldikçe alım varantlarının fiyatı düşmektedir. Satım varantlarının fiyatında ise artış yaşanmaktadır.
• Vadeye kalan gün sayısı ne kadar fazla ise alım varantlarının da satım varantlarının da fiyatları artış göstermektedir.
• Dayanak varlığın volatilitesi artış gösterdikçe hem alım varantlarının hem de satım varantlarının fiyatları yükselmektedir.
• Piyasa faiz oranında artış olduğunda alım varantlarının fiyatlarında artış görülmektedir. Satım fiyatlarının varantlarında ise düşüş olmaktadır.
• Kar payı yükseldiğinde alım varantının fiyatı azalmaktadır. Kar paylarının yükselmesi, satım varantlarının fiyatlarının da yükselmesine etki etmektedir.

Borsada Varant İşlem Kodu Nedir?

Varant işlem kodu için BIST uzun ve kısa olmak üzere iki farklı kod belirlemiştir. Hisse ve endeks varantlara göre işlem kodları değişiklik göstermektedir. Endeks veya hisse senedin vadesi, ihraççı aracı kurum adı gibi konulara göre işlem kodu belirlenmektedir. Kısa ve uzun kodlar için bilinmesi gerekenler şu şekildedir:

• Kısa kod: Dayanağı hisse senedi olan varantlarda kullanılmaktadır. 5 karakterden oluşan bir koddur. Dayanak endeksini ifade eden ilk iki karakteri harften oluşmaktadır. Üçüncü karakter ihraççı kuruluşu temsil etmektedir. Üçüncü karakter de harften oluşmaktadır. Son iki karakter her varant için farklı olmaktadır ve harften oluşmaktadır. A-O arası alım hakkı varantları, P-Z arası satım hakkı veren varantları ifade etmektedir.
• Uzun kod: Varant için daha detaylı bilgilerin olduğu işlem kodu seçeneğidir. Boşluklar hariç 32 karakter barındırmaktadır. Finansal ürünün özelliklerine yönelik bilgi içeren bir işlem kodudur.

Borsada Varant Yatırımı Yapanlar İçin Riskler Nelerdir?

Varant yatırımının riskleri aşağıda belirtilmiştir:

• Belirli bir vadeleri olduğu için ömürleri sınırlı olan yatırımlar olmaktadır.
• Varantlarda kaldıraç etkisi olduğu için yüksek kazanç elde edilebileceği gibi yüksek miktarda zarar elde edebilme riski de bulunmaktadır.
• Piyasadaki fiyat hareketlilikleri, yatırım yapılan tutarın tamamının kaybedilmesine neden olabilmektedir. Kayıp riski ise varanta ödenen tutar, ve komisyon tutarı ile sınırlı olmaktadır.
• Varant alım satımında teknik ve temel analiz yapılmalıdır. Ancak bu analiz sonucunda ortaya çıkan strateji her yatırımcı için farklı olmaktadır. Tahminlerin gerçekleşmeme olasılığı da göz önüne alınmalıdır ve buna göre risk analizi yapılarak varant işlemleri için emir oluşturulmalıdır.