Yazı Başlıkları
Bu yazıda dünyanın en güçlü para birimlerinden biri olan Amerikan doları, dolar tarihi, 30 yıllık performansı ve Amerikan Doları ile Türkiye’nin ilişkisi inceleniyor.
Amerikan doları, dünyanın en güçlü ve değerli para birimi. Ayrıca en önemli yatırım aracı olarak kabul ediliyor. Dünyanın en büyük ekonomisine sahip olan Amerika, dünya ticaretinde de en büyük paya sahip.
Dünyada yirmiden fazla dolar çeşidi var. Amerikan doları, bu dolarlar arasında majör para birimi olarak öne çıkıyor. Bu kadar önemli para birimi doğal olarak diğer para birimlerinin de seyrini belirliyor. Altından petrole kadar çok sayıda emtia da, Amerikan doları üzerinden işlem görüyor. Peki, son 30 yılda doların performansı nasıl? Türkiye’de dolar kuruna bağlı ortaya çıkan ekonomik durum nedir? Cevaplarına göz atalım!
Amerikan Doları Tarihi
Amerikan doları, geçmişi 200 yılı aşan bir para birimidir. ABD Kongresi, 1785 yılında doları Amerika’nın resmi para birimi olarak kabul etti. Ülke genelinde ilk kâğıt dolar, 1861 yılında dolaşıma çıktı. O tarihten bu yana dolaşıma çıkan dolar banknotları günümüzde de hala geçerliliğini koruyor. Üzerlerindeki değere eşdeğer olarak piyasada kabul görüyor.
1913 yılında Amerikan Merkez Bankası Banknotları adıyla yeni bir parayı dolaşıma sunuldu. 1929 yılında üretim maliyetlerini düşürmek için banknotlar yüzde 30 oranında küçültüldü. 1955 yılında tüm banknotların üzerine “In God We Trust” (Tanrıya Güveniyoruz) ibaresi yazılması zorunlu kılındı. Amerikan Merkez Bankası Banknotları 1963 serisiyle başladı.
Amerikan banknotlarının tasarımı, 67 yıl sonra 1996 yılında ilk kez kalpazanlığa karşı önlemler kapsamında büyük ölçüde değişti. İlk yeni banknot, 100 dolarlık banknot olarak tedavüle çıktı. Daha sonraki yıllarda 50, 20, 10 ve 5 dolarlık banknotlar çıktı. Sahteciliği önlemek için 10 içinde bir kez tasarım değişikliğine gidiliyor.
Doların Son 30 Yıllık Performansı
Amerikan doları, uluslararası piyasalarda rezerv para birimi niteliğindedir. Ticaret ve yatırım için yüksek işlem hacmine sahip olan dolar, emtialar üzerinde baskı kurar. Ayrıca, yatırım araçlarının değerini değiştirebilir. Altın ve petrol gibi emtia araçlarının fiyatının dolar üzerinden belirlenmesi, doların emtialar üzerindeki baskısını ve etkisini de belirler. Dünyanın en büyük ekonomisine sahip Amerika’nın para birimi dolar, yatırım için özellikle petrol ile yarışıyor. Özellikle de 1990’lı yıllardan itibaren dolar ile petrol arasında zıt yönlü bir ilişki devam ediyor.
Amerikan doları, son yıllarda avro karşısında değer kaybetse de ülkelerin merkez bankalarındaki rezervlere göre önemli hala ilk sırada. Doların güçlü etkisini kırmak için Çin ve Rusya gibi ülkeler bazı hamleler yaptı. Rezervlerindeki dolarların bir kısmını avro ile değiştirmeyi gündeme getirdiler. Buna göre, örneğin Rusya Merkez Bankası Ocak 2019’da 100 milyar dolarlık rezervini Çin yuanına, Japon yenine ve avroya dönüştürdü. Bu hamle, doların Rus dış rezervlerindeki payını tarihin en düşük seviyesine indirdi.
Amerikan doları için kriz dönemlerinden en önemlisi 2008 yılında yaşandı. Tüm dünyayı etkileyen ve Türkiye’yi “teğet geçen” 2008 krizinde Amerika Birleşik Devletleri (ABD), 200 yıllık tarihinde bastığı paranın dört katını bastı. Amerika, 2008 krizinin patlak verdiği döneme kadar tarihinde sadece 870 milyar dolar Merkez Bankası baz parası basmıştı.
Ülke, 2018 yılının sonlarına doğru da bastığı bu paraların en az 1 trilyon dolarını piyasadan çekme kararı aldı. 2008’deki krizde tüm bankacılık sistemi batma noktasına geldi. ABD Merkez Bankası FED, bu miktarı birkaç yıl içinde 4 trilyon doların üzerine çıkardı. Toplamda basılan baz paranın 20 trilyon doları bulduğu da iddia edilmişti.
Amerika Doları ve Türkiye
Türkiye’nin ekonomik krizleri her zaman Amerikan doları ile doğrudan bağlantılıydı. Türkiye tarihinin en büyük ekonomik krizi 2001 yılında yaşandı.
23 Şubat 2001 tarihinde ekonomik programdaki revizyonla birlikte sabit kur politikasından vazgeçen hükümetin hamlesi sonucu dolar –eski parayla- 1 milyon lirayı aştı. 15 Ağustos 2001’den temmuz ayı ortasına kadar Amerikan doları, 1 milyon 600 bin lirayı gördü. Bu durum, Türkiye ekonomisindeki bunalımı içinden çıkılmaz sürükledi.
Bu krizlerden sonra dönem dönem dalgalanan dolar, 2014 yılına kadar 2 lirayı görmedi. 2017 yılında 3,5 liraya ulaşan dolar, 2018 yılının ikinci yarısının başlarında rekor kırmaya başladı. Ağustos 2018’de Amerikan doları, Türk Lirası karşısında 6 liranın üzerine çıktı. Bunun en büyük sebebi, ABD ekonomisinin büyümesi olarak gösterildi. ABD büyüme verileri, doların yabancı para birimleri karşısında değer kazanmasını sağlamıştı. Türkiye’deki siyasi belirsizlikler ve enflasyon oranlarının yükselmesi de, doların ateşini körükledi.
Hükümetin müdahaleleri de çok etkili olmasa da, dolar birkaç aylık dalgalanmanın ardından 5 – 5,5 lira arasında demir attı. Türkiye’de 2008 krizinde 1,30 lira seviyesinde olan dolar, 2019’da 5,5 lirayı zorluyor.
