Son dönemde, çevresel, sosyal ve kurumsal yönetim (ESG) çerçevesinde şirketlerin gündeminde önemli bir yer tutan tedarik zinciri özen yükümlülüğü, bir şirketin sadece kendi faaliyetlerinden değil, aynı zamanda iş ortakları ve tedarikçilerinin faaliyetlerinden kaynaklanabilecek çevresel, sosyal ve etik riskleri tanımlama, önleme ve yönetme sorumluluğu olarak öne çıkmaktadır.
Avrupa Parlamentosu, şirketlerin tedarik zincirlerinde insan hakları, çevre koruma ve iş etiği standartlarına uymalarını zorunlu kılan düzenlemeler getirmiştir. 23 Şubat 2022 tarihinde duyurulan ve 25 Temmuz 2024’te yürürlüğe girecek olan Kurumsal Sürdürülebilirlik Özen Yükümlülüğü Direktifi (Corporate Sustainability Due Diligence Directive – CS3D) (Direktif), bu alandaki en etkili adımlardan birini temsil etmektedir. Bu düzenlemenin amacı, büyük ölçekli şirketlerin yanı sıra belirli sektörlerde faaliyet gösteren küçük ölçekli işletmelerin tedarik zincirleri üzerinde kapsamlı bir denetim gerçekleştirmelerini zorunlu kılmaktır. Direktif, şirketlerin çevresel ve sosyal sorumluluklarının kapsamını tedarik zincirlerine de dahil ederek genişlettiği için oldukça önemlidir. Direktif çerçevesinde yapılacak durum tespitleri, insan haklarının ve çevrenin korunması sorumlulukları bakımından şirketlerin tutumunu ve uyum seviyesini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca, bu süreçte şirket faaliyetleriyle bağlantılı mevcut ve potansiyel olumsuz etkilerin tespit edilmesi sağlanacaktır. Durum tespiti sonuçları, insan hakları ihlalleri konusunda çocuk işçiliği, zorla çalıştırma ve iş güvenliği gibi konulardaki durumları açığa çıkarmayı hedeflemekte; çevre koruma bağlamında ise, 4 Kasım 2016’da yürürlüğe giren Paris İklim Anlaşması çerçevesinde, küresel sıcaklık artışını 2°C’nin altında tutma hedefi doğrultusunda karbon ayak izinin azaltılması, çevre dostu üretim tekniklerinin kullanılması, ormansızlaşmanın önlenmesi ve iklim değişikliğine katkıda bulunan diğer faaliyetlerin ortaya konmasını hedeflemektedir.
Direktif sayesinde, uyumsuzluk durumunda caydırıcılığı artırmak adına Avrupa Birliği üye ülkelerinin, direktif kapsamında belirtilen yükümlülüklere uyumu denetlemekle görevli birer merci oluşturmaları zorunlu kılınmaktadır. Bu merciler, direktif yükümlülüklerini yerine getirmeyen şirketlere, bir önceki mali yıl global cirolarının %5’inden az olmayacak düzeyde etkili, orantılı ve caydırıcı parasal cezalar uygulama yetkisine sahip olacaktır.
Direktifte belirtilen yükümlülükler, belirli ciro eşiklerine sahip şirketlere 26 Temmuz 2027 tarihinden itibaren kademeli olarak uygulanacaktır. Küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ) doğrudan bu düzenlemelere tabi olmasalar bile, büyük şirketlerin tedarikçisi olan KOBİ’lerin dolaylı olarak bu kurallara uyum sağlamak zorunda kalacaklardır.
Peki, bu düzenlemeler Türk şirketlerini nasıl etkileyecek? Direktif yalnızca Avrupa Birliği merkezli şirketleri değil, aynı zamanda Avrupa Birliği merkezli şirketlerle iş yapan tüm şirketleri kapsamaktadır. Dolayısıyla, Avrupa Birliği merkezli şirketler, tedarikçileri konumundaki Türk şirketlerden çevresel ve sosyal sorumluluk standartlarına uymalarını talep edebilir ve bu durumu ilgili uyum belgeleri ile belgelendirmelerini isteyebilirler. Bu durumda, tedarikçi Türk şirketlerin belirtilen standartlara uyması zorunludur. Aksi takdirde, tedarikçi Türk şirketler Avrupa Birliği pazarında iş kaybı riski ile karşılaşabilir. Bu riski azaltmak için atık yönetimi, enerji kullanımı ve karbon salınımı gibi çevresel sorumluluk politikalarının yazılı hale getirilerek uygulanması, çalışma koşulları, ücretlendirme ve iş güvenliği gibi konularda uluslararası standartlara uyulması gibi çalışmaların başlanması gerekmektedir.
