Üretici Fiyat Endeksi kavramı genellikle karşımıza “ÜFE” şeklinde çıkar. Adından da anlaşılacağı üzere Üretici Fiyat Endeksi, bir ülkenin ekonomisinde üretimi gerçekleşen ürünlerin fiyatlarını belli bir dönemi baz almak şartıyla karşılaştıran, fiyatlardaki değişimleri somut düzeyde ölçen fiyat endeksini ifade eder. ÜFE’den çıkan veriler, pek çok noktada referans olarak kullanılmaktadır. Özellikle de yıllık ya da aylık periyotlar halindeki enflasyon rakamlarının belirlenmesinde etkilidir.
Üretici Fiyat Endeksi Nedir?
ÜFE dahilindeki sektörler arasında; tarım, balıkçılık, avcılık, ormancılık, imalat, madencilik, taş ocakçılığı, su, elektrik, gaz gibi sektörler sıralanabilir. ÜFE kapsamına dahil olmayan sektörlere örnek olarak ise ticaret, otelcilik, inşaat, perakende, haberleşme, ulaştırma, depolama ve eğitim alanlarını verebiliriz. ÜFE’nin kullanım amaçlarına gelin maddeler halinde bakmaya çalışalım:
- Ekonomi alanındaki fiyat dinamiklerinin takip edilebilmesi,
- Devletin özellikle ekonomi temelli yeni strateji ve politikalar oluşturabilmesi,
- Ücretlerin, maaşların vs. ayarlanması. Özellikle de yıllık kira değişimlerinde ÜFE değerleri baz alınabilmektedir.
- Üretim ya da verimlilik konusundaki hesaplamalar,
- Muhasebe alanına dair hesaplamalar,
- Yatırım konusunda çıkan kararlar,
- Fiyat analizlerine dair kapsamlı çalışmalar.
Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) esasen ülkedeki üretim maliyetlerindeki her türlü değişiklik için önemli bir göstergedir. Örneğin söz konusu endekste olası artışlar, üretim maliyetlerini de ciddi anlamda artırır. Öte yandan maliyet enflasyonları üzerinde de etkilidir. ÜFE, TÜFE ile beraber 2014 senesinden itibaren Yİ-ÜFE (Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi) ismi altında birleşmiştir. Rakamları incelediğimizde veya göreceğimiz üzere ÜFE’nin artması ile beraber TÜFE değerleri de aynı doğrultuda artar. Yani iki endeks arasında organik bir bağdan söz etmek olasıdır. Bu iki fiyat endeksi arasındaki farklara aşağıda kısaca değineceğiz.
ÜFE sadece belli bir döneme ait veriler sunduğu için dinamiktir, her dönem ciddi düzeyde değişir. Ülkenin mevcut durumu, iktidar yaklaşımları, ekonomi stratejileri vs. ÜFE üzerinde doğrudan etki yapar. ÜFE ile çok sık karıştırılan TÜFE’nin açılımı ise Tüketici Fiyat Endeksi şeklindedir.
ÜFE Hesaplamaları
Türkiye İstatistik Kurumu olan TÜİK, son 6 seneden bu yana üretici enflasyonunu somut şekilde ortaya koymak adına ÜFE’den yararlanmaktadır. ÜFE öncesinde hatırlanacağı üzere daha çok TEFE şeklinde kısaltılan veya tam adı “Toptan Eşya Fiyat Endeksi” olan endeksten yararlanılırdı. Üretim aşamasında olan fiyat değişimlerini ölçmek, öte yandan daha verimli ve güvenli bir endeks analizi yaratmak adına ÜFE hesaplamalarına geçiş yapılmıştır.
Üretici Fiyat Endeksi, günümüzde çok uzun zaman bu yana TÜİK tarafından hesaplanır. Yapılan hesaplamaların sonuçları ise kamuoyu ile şeffaf bir şekilde paylaşılır. Aynı zamanda Türkiye İstatistik Kurumu’nun resmi web sitesinde yer alan bilgiye göre bu hesaplama işlemlerinde “Laspeyres fiyat endeksi formülü” adı verilen formüle başvurulur. Bu formül sayesinde güvenli bir şekilde ayrı ayrı pek çok ürüne dair ÜFE endeksleri bulunmuş olur. Kira gibi oldukça önemsenen hesaplamalar da buna dahildir. Ev sahipleri, kiracılarına buradan gelen resmi değerlere göre maksimum oranda zam yapar.
TÜFE ile ÜFE Arasındaki Fark
Yukarıda da vurguladığımız üzere TÜFE ve ÜFE birbirine çok sık karıştırılan endekslerdir. ÜFE’nin “Üretici Fiyat Endeksi”, TÜFE’nin ise “Tüketici Fiyat Endeksi” şeklinde bir açılıma sahip olduğunu anımsatarak her iki endeks arasındaki farklara yakından bakalım.
Bu iki önemli endeks arasındaki en önemli fark, fiyatların derlendiği birimlerde ortaya çıkar. Tüketici Fiyat Endeksi’nde fiyatlar, üreticilerin haricinde toptan satış bölgelerinden de derler. Bunlar arasında balık halleri, büyük sebze ya da meyve pazarlarını örnek göstermek mümkündür.
Öte yandan toptan alınan ürünlerin fiyatlarına KDV benzeri vergiler ekler. Üretici Fiyat Endeksi’nde ise söz konusu fiyatların bilhassa üreticilerden bizzat derlenmesi gerekir. Ürüne ait fiyatlar, vergiden bağımsız olarak peşin satış fiyatlarını ifade eder.
TÜİK enflasyon veya fiyat güncel sayfası TÜİK Veri Portalı